فلسفه‌ی ایکیگای

فلسفه‌ی ایکیگای

سه مثال درباره‌ی یافتن هدف

 

نویسنده:  دکتر جِفری گینِز

مترجم: نوید فردوسی‌پور

ویراستار: بهنوش عافیت‌طلب

 

ایکیگای[1] اصطلاحی ژاپنی است که از ترکیب دو واژه‌ی ای‌کی به‌مفهوم «زندگی» یا «زنده» و گای به‌معنی «ارزش» یا «فایده» تشکیل شده است و به‌معنی چیزی است که به زندگی ارزش، معنا و هدف می‌بخشد.

این مفهوم مشابه اصطلاح فرانسوی raison d’etre به‌معنای «دلیلِ بودن» است.

در این مقاله تعریف ایکیگای و فلسفه‌ی پشت آن را عمیقاً بررسی می‌کنیم. همچنین ابزار مؤثری برای پیداکردن ایکیگای شخصی‌تان و مثال‌هایی کاربردی از کسانی که در عمل بر اساس «دلیل وجودی‌شان» زندگی کرده‌اند ارائه می‌کنیم.

پیش از ادامه ممکن است تمایل داشته باشید به‌صورت رایگان سه تمرین معنی و ارزش زندگی را بارگذاری کنید. این تمرین‌های خلاقانه و علمی به شما کمک می‌کنند درباره‌ی ارزش‌ها، انگیزه‌ها و اهدافتان اطلاعات بیشتری کسب کنید و ابزارهایی را در اختیارتان قرار می‌دهد تا حسی از معنا را در زندگی مراجعان، دانش‌آموزان یا کارمندانتان به‌وجود آورید.

ایکیگای، مفهومی ژاپنی

می‌گویند مفهوم ایکیگای بر اساس اصول اولیه‌ی سلامت و تندرستی طبّ ‌سنتی ژاپنی بنا شده است. این طب‌ سنتی معتقد است بهروزی‌مان تحت‌تأثیر سلامت روحی و روانی‌مان و احساس هدفمندی زندگی قرار دارد.

روان‌شناس ژاپنی به‌نام میچیو کومانو[2] (2017) معتقد است ایکیگای حالتی از بهروزی است که از کارهای فداکارانه‌ای ناشی می‌شود که از آن‌ها لذّت می‌بریم و از انجامشان احساس رضایت می‌کنیم.

او بعداً ایکیگای را از خوشی زودگذر[3](آنچه در یونان باستان لذّت‌گرایی نامیده می‌شد) متمایز کرد و آن را در ردیف شادمانی[4] (والاترین و پایدارترین احساس شادی‌ای که در یونان باستان دلالت بر زندگی‌ای داشت که به نیکی زیسته شده بود) قرار داد.

ایکیگای همچنین با درمان رفتاری‌شناختی[5] هم‌راستاست. این درمان تأکیدش بر انجام مداوم فعالیت‌هایی است که لذّت و احساس تسلط را به‌خصوص به‌صورت جایگزینی برای اختلال افسردگی در ‌پی دارد.

عصب‌شناسی به‌نام کِن موگی[6] نویسنده‌ی کتاب ایکیگای خود را بیدار کن (2018، ‌ص3) معتقد است ایکیگای که از مفاهیم سنتی و آشنای ژاپنی است می‌تواند به «دلیلی برای بیدارشدن در صبحگاه» یا، به‌زبان شاعرانه‌تر، «بیداری برای لذّت» ترجمه شود.

ایکیگای با مفهوم اوج[7] نیز که در تحقیقات میهای چیکسنت‌میهای[8] روان‌شناس مجاری‌آمریکایی بدان پرداخته شده، مرتبط است. از دید میهای چیکسنت‌میهای، اوج وقتی رخ می‌دهد که مثل ورزشکاران شش‌دانگ در «میدان[9]» باشید.

اوج زنجیره‌ای از «بهترین لحظات» یا لحظاتی است که در بهترین وضعیتمان قرار داریم. بهترین لحظات معمولاً وقتی رخ می‌دهند که به‌لحاظ جسمی یا ذهنی در مرزهای توانایی‌هایمان هستیم و تلاشی داوطلبانه برای انجام کاری دشوار و ارزشمند انجام می‌دهیم (چیکسنت‌میهای، 1990).

می‌توان گفت اوج وقتی رخ می‌دهد که همواره کاری را انجام دهیم که عاشقش هستیم، درآن مهارت داریم و این احتمال وجود دارد که برای دیگران هم منافعی در پی داشته باشد. در این صورت است که اوج با ایکیگایمان یا فعالیت‌هایی که به زندگی‌مان معنا می‌دهد هماهنگ می‌شود.

مهم است بدانیم ایکیگای صرفاً مربوط به اهداف شخصی و رضایت از زندگی، بدون توجه به دیگران و جامعه‌ی اطرافمان نیست.

اگرچه معنی ایکیگای، در گذر تاریخ، تغییراتی داشته است، معمولاً به هر دو جنبه‌ی منافع فردی و جمعی اشاره داشته و در نهایت همان طور که خیرمان به دیگران می‌رسد، به زندگی شخصی خودمان هم معنا، هدف و رضایت می‌دهد.

همچنین می‌گویند هر کسی برای خودش ایکیگایی دارد که بر اساس وجه‌مشترک میان علاقه، مهارت و توانایی‌اش برای خدمت به دیگران تعیین می‌شود. نکته فقط پیداکردن آن است. سفر به‌سوی ایکیگای ممکن است به زمان، خودکاوی عمیق و تلاش نیاز داشته باشد؛ اما همه می‌توانیم به آن دست یابیم.

مفهوم ایکیگای، به‌معنی هدف زندگی با ابعاد شخصی و اجتماعی، در نمودار مشهور ایکیگای ترسیم شده است. این نمودار از دایره‌هایی تشکیل شده که با هم هم‌پوشانی دارند:

• آنچه دوست داریم
• آنچه در آن مهارت داریم
• آنچه جهان نیاز دارد
• آنچه به‌ازایش می‌توانیم پول دریافت کنیم

 نمودار ایکیگای: دیدگاه فلسفی

بر اساس ابزار سایت روان‌شناسی مثبت، 2020

 

همان طور که در نمودار مشخص است ایکیگای در مرکز آن و جایی رخ می‌دهد که چهار دایره‌ی بزرگ تمایلات در زندگی باهم همپوشانی می‌کنند. در تلاش برای مشخص‌کردن ایکیگای شخصی‌تان با کمک چنین نموداری باید هر دایره را با محتوایی مناسب از تجربه‌، دانش و درک شخصی‌تان از هستی پُر کنید.

ممکن است به برخی از محتویات این دایره‌ها به‌سادگی دسترسی داشته باشید. برخی دیگر نیاز به زمان و خودکاوی بیشتر دارند. در هر صورت پرکردن چنین نموداری جایگاهتان را در مسیر یافتن ایکیگایتان نشان می‌دهد و شما را در جهت تنظیمات مورد نیاز برای دستیابی به این روش زیستن که گاهی اوقات دشوار هم هست کمک می‌کند.

 

آنچه دوست دارید

دراین دایره کارها و تجربیاتی قرار دارند که بیشترین لذّت را برایمان به ارمغان می‌آورند و باعث احساس رضایت و سرزندگی‌مان می‌شوند. کارهایی که دوستشان داریم ممکن است ماهیگیری، شعر‌سرودن، صخره‌نوردی، خوانندگی در گروه راک، مطالعه‌ی رمان‌های تاریخی، گذران اوقات‌فراغت با دوستان و چیزهایی از این قبیل باشد.

مهم این است به خودمان اجازه دهیم درباره‌ی آنچه بدان علاقه داریم عمیقاً فکر کنیم، فارغ از اینکه نگران باشیم که آیا توانایی انجامش را داریم، دنیا به آن نیاز دارد یا می‌توان از آن کسب درآمد کرد یا خیر.

آنچه در آن توانایی دارید

این دایره شامل هر آن چیزی است که به‌طور ویژه در آن خوب هستیم مثل مهارت‌هایی که آموخته‌ایم، عادت‌هایی که داریم، توانایی‌هایی که از زمان کودکی بروز داده‌ایم و غیره. ممکن است در نواختن پیانو، همدلی، سخنرانی عمومی، ورزش، جراحی مغز یا طراحی چهره مهارت داشته باشیم.

قابلیت‌ها و توانایی‌ها در این دایره قرار می‌گیرند، فارغ از اینکه به آن‌ها علاقه داشته باشیم، دنیا به آن نیاز داشته باشد یا بتوانیم از آن‌ها کسب درآمد کنیم.

آنچه دنیا به آن نیاز دارد

«دنیا» می‌تواند بشریت به‌معنای عام آن یا جمعیتی که در ارتباط با شماست، یا هرچیزی در این بین باشد. آنچه دنیا به آن نیاز دارد می‌تواند بر مبنای دیدگاه خودتان یا نظر دیگران باشد. نیازهای دنیا ممکن است مهارت پرستاری، آب تمیز، گرمایش خانه، داوطلبان روز انتخابات یا بهبود وضع آموزش‌ پلیس باشد.

این دامنه‌ی ایکیگای به‌روشنی به کارهای خوبی مربوط می‌شود که، فراتر از نیاز شخصی‌تان، برای دیگران انجام می‌دهید.

 

آنچه در ازایش پول دریافت می‌کنید

این جنبه‌ی نمودار به کل جهان و جامعه‌‌‌ اشاره دارد و درباره‌ی این است که دیگران در ازای چه کاری حاضرند به ما پول پرداخت کنند؛ یا به‌عبارتی «بازار چقدر کشش ]پرداخت[ آن را دارد». ممکن است سودای سرودن شعر یا صخره‌نوردی داشته باشید؛ اما لزوماً به‌معنی این نیست که می‌توانید از این طریق درآمد کسب کنید.

اینکه شما می‌توانید از مهارت‌ها و علایقتان کسب درآمد کنید به عواملی مثل شرایط اقتصادی، مهارت/علاقه‌تان و چیزهایی از این دست نیاز دارد.

در ادامه خاطر نشان می‌شود که براساس این نمودار:

 

وجه‌اشتراک آنچه دوست دارید و کاری که در آن مهارت دارید، اشتیاق است.

وجه‌اشتراک آنچه دوست دارید و آنچه دنیا بدان نیاز دارد، مأموریتتان است.

وجه‌اشتراک آنچه دنیا بدان نیاز دارد و منبع درآمدتان، شغلتان است.

وجه‌اشتراک مهارت و منبع درآمدتان، حرفه‌ی‌ شماست.

بنابراین «دلنشین‌ترین محل» نمودار ایکیگای آنجایی است که از مهارتتان، علاقه‌تان، آنچه دنیا به آن نیاز دارد و آنچه در ازایش پول دریافت می‌کنید تشکیل شده است. برای مثال، اگر به مدیریت بحران علاقه‌مند باشید و همچنین در آن زمینه مهارت داشته باشید و دنیا هم به آن نیاز داشته باشد و پیشنهادات کاری متعددی هم در این حوزه به شما ارجاع داده شود، می‌توان گفت که نقطه‌ی بهینه‌ی ایکیگایتان را پیدا کرده‌اید.

اختلاف‌نظر سازنده‌ای وجود دارد مبنی بر اینکه آیا نموداری که بررسی شد نمایانگر مفهوم سنتی ژاپنی ایکیگای است یا نسخه‌ی غربی آن.

به اعتقاد پیروان ژاپنی ایکیگای سنتی همه‌ی ابعادی که پیشتر ذکر شد جزو مؤلفه‌های ضروری ایکیگای نیستند.

برخی طرفداران می‌گویند ایکیگای لزوماً نباید شامل چیزی باشد که جهان بدان نیاز دارد یا می‌توان از آن کسب درآمد کرد یا در آن مهارت داشت. این پیروان معتقدند ایکیگای هدفی «دور ‌و دراز نیست که به‌سختی به دست بیاید» (رسانه‌ی ایکیگای، 2019) درعوض معتقدند مفهوم سنتی ایکیگای بیشتر شامل:

درآغوش‌گرفتن لذّت‌های کوچک، حضور در اینجا‌ و ‌اکنون، انعکاس خاطرات خوب گذشته و چارچوبی ذهنی برای ساخت زندگی‌ای شاد و پرتحرک است.

ظاهراً چنین برداشتی از ایکیگای ارتباط اندکی با «موفقیت حرفه‌ای یا کارآفرینی» دارد (رسانه ایکیگای، 2019)

ظاهراً این مفهوم ایکیگای به ذِن بوداییان نزدیک است که در آن تأکید روی فعال‌بودن، حضور در لحظه، لذّت از اتفاقات کوچک زندگی و تجربه‌ی اوج در زندگی است (هاتوالن، 2020).

چه نمودار ایکیگایی که پیشتر آوردیم قدیمی باشد چه جدید، احتمالاً پرکردن آن کاری مفید است و چه مرکز بهینه‌ی این نمودار بیانگر سبک زندگی‌تان باشد چه نباشد، دانستن ابعادی که به آن علاقه‌مندید، خوشحالتان می‌کند و برای دیگران هم می‌تواند سودمند باشد.

 

مثال‌هایی از زندگی بر اساس ایکیگای

جیرو اونو[10]، سرآشپز معروف ژاپنی، تصویر دقیقی از ایکیگای به دست می‌دهد. او آن را نوعی سرسپردگی به کاری می‌داند که حس رضایت و خشنودی به دنبال خواهد داشت.

سرآشپز اونو زندگی‌اش را وقف نوآوری و بهبود روش‌های درست‌کردن سوشی کرده است. او صاحب رستوران ده‌نفره‌ی کوچک و اختصاصی سوشی در توکیو است.

سرآشپز اونو موفق به دریافت سه ستاره‌ی میشلن[11] و عنوان خِبره‌ترین سرآشپز بین‌المللی سوشی شده است. در مستند تحسین شده‌ی رؤیاهای جیرو درباره‌ی سوشی[12] (گلب، ایواشیتا، پلگرینی و اونو، 2012) سرآشپز اونو درباره‌ی کار و زندگی‌اش این‌گونه می‌گوید:

باید عاشق کارت شوی… و زندگی‌ات را وقف آن کنی تا در مهارت‌هایت استاد شوی. همه‌ی تلاشم را می‌کنم تا به قله برسم؛ اما کسی چه می‌داند قله کجاست؟

این تصویر مناسبی از ایکیگایی است که حاضرید خود را وقف آنچه دوستش دارید بکنید و تلاشی است برای کمال و مهارت و سفری ابدی که احساس رضایت را به‌همراه دارد.

جالب است که سرآشپز اونو فقط به‌دنبال تهیه‌ی سوشی در رستورانش نبود. به خاطر اندازه‌ی کوچک و نوع چیدمان رستورانش، او می‌توانست از نزدیک مزه‌مزه‌ی مشتریان و واکنششان به غذا را ببیند و نسبت به اصلاح غذاهایی که بر مبنای سوشی تهیه می‌کرد، اقدام کند.

می‌توان گفت برای سرآشپز اونو رسیدن به کمال در تهیه‌ی سوشی و اشتراک این تعالی با کسانی که عاشق سوشی و آشپزی هستند، مرکز نمودار ایکیگای است.

فرد دیگری که می‌تواند مصداقی برای پیداکردن ایکیگای باشد جین گودال[13] نخستی‌شناس[14] مشهور است.

او از کودکی به حیوانات و به‌ویژه نخستی‌ها علاقه داشت. در اوایل دهه‌ی بیست زندگی،‌ اشتیاقش به نخستی‌ها را با نوشتن نامه به انسان‌شناسی به نام لوئیس لیکی[15] نشان داد. لیکی تصور می‌کرد که تحقیق بر روی میمون‌های بزرگ امروزی می‌تواند سرنخ‌هایی را درباره‌ی رفتار اجداد اولیه‌ی بشر که علاقه‌ی اصلی او بود فراهم آورد.

گودال با کمک لیکی تحقیق مادام‌العمر خود در خصوص میمون‌ها را در طبیعت آغاز کرد. او در بررسی دقیق میمون‌ها، مستندسازی هوش و بررسی تعاملات اجتماعی‌شان مهارت بسیار کسب کرد. لیکی همچنین مدافع حقوق حیوانات شد که به نجات میمون‌ها و دیگر حیوانات از آزمایش‌های مضر و تخریب زیستگاه‌هایشان منجر می‌شد.

گودال به این ترتیب به‌دنبال علاقه‌اش رفته، در این زمینه ماهر شده است، نیاز دنیا به حمایت و کسب دانش درباره‌ی نخستی‌ها را برطرف کرده است و با انتشار کتاب در زمینه‌ی رفتار میمون‌ها و دریافت حق‌الزحمه‌ی سخنرانی، زندگی خود را تأمین کرده است.

می‌توان این‌گونه گفت که نقطه‌ی مرکزی ایکیگای او، یادگیری درباره‌ی میمون‌های بزرگ و حمایت از آن‌هاست که از طریق این ارتباط، پیوندی سازنده با همه‌ی موجودات زنده برقرار کرده است.

موج‌سواری به‌نام دیو راستوویچ که مدافع حیات‌وحش نیز هست، مثالی دیگر از فردی است که ایکیگای خود را پیدا کرده و به هدفش در زندگی رسیده است. راستوویچ موج‌سواری آزاد و بسیار تحسین‌برانگیز، با حمایت‌های مالی سخاوتمندانه است که هیچ‌گاه در مسابقات شرکت نمی‌کند. او مؤسس سازمان «موج‌سواری برای آبزیان[16]» است که خود را وقف حفاظت از گونه‌های دریایی (دلفین‌ها، گرازهای دریایی و نهنگ‌ها) و تمام آبزیان کرده است.

با توجه به عشقی که راستوویچ به موج‌سواری و اقیانوس داشت، همواره از دلفین‌هایی که سوار بر موج‌ها در خلیج بایرون استرالیا همراهی‌اش می‌کردند، شگفت‌زده می‌شد. راستوویچ در طی موج‌سواری همواره نوع ویژه‌ای از اوج را تجربه می‌کرد. به این صورت او به‌طور ویژه‌ای قدردان زندگی آبزیان شد.

در خصوص ایکیگای او، شاید بتوان گفت تجربه‌ی اوجش در زمان موج‌سواری است؛ وقتی که موجودات زنده‌ای مانند وال‌ها هم به‌جای اینکه شکار شوند، در آکواریوم‌ها اسیرشان کنند یا در دام تورهای ماهیگیری گرفتار شوند، امکان تجربه‌ی اوج برایشان مهیا می‌شود.

 

ابزار ایکیگای سایت روان‌شناسی مثبت

نمودار ایکیگای، با جای خالی برای پرکردن، یکی از سه ابزار بارگذاری رایگان در جعبه‌ابزار سایت PositivePsychology.com  است. این نمودار به شما امکان می‌دهد آنچه را دوست دارید، آنچه در آن توانایی دارید، آنچه جهان به آن نیاز دارد و آنچه می‌توانید از طریق آن کسب درآمد کنید، بنویسید.

امیدواریم با تکمیل نمودار، آگاهی بیشتری درباره‌ی هدف زندگی‌تان و انگیزه‌ی پیگیری آن به دست آورید.

با توجه به آنچه درباره‌ی رابطه‌ی مستقیم تجربه‌ی اوج و ایکیگای بدان اشاره شد، چندین مقاله در وبلاگمان قرار دارد که می‌تواند برایتان مفید باشد؛ از جمله مقاله‌ی «اوج در روان‌شناسی چیست؟[17]» کاترین مور[18] که شامل تعریف اوج و بیش از ده فعالیتی است که می‌تواند تجربه‌ی اوج را برایتان میسر سازد. این مقاله مشتمل بر پیشنهاداتی برای ایجاد تجربه‌ی اوج و روش‌هایی برای سنجش آن است و شامل مقیاسی برای حالت اوج نیز می‌شود.

همچنین منتخبی از مقالاتی که با تمرکز بر ایکیگای به اشتراک گذارده‌ایم‌، عبارت‌اند از:

• پنج جلد از بهترین کتاب‌های ایکیگای برای زندگی‌ای معنادار به‌علاوه‌ی خلاصه‌هایشان
• 35 نقل‌قول الهام‌بخش درباره‌ی ایکیگای که به فکر فرو می‌بردتان
• کشف ایکیگایتان: 8 پرسش‌نامه و آزمون

هفده تمرین‌ معناداری و زندگی ارزشمند؛ اگر بیشتر به‌دنبال روش‌های علمی برای کمک به دیگران در کشف معنا هستید. این مجموعه شامل 17 ابزار معتبر درباره‌ی معناداری است که برای مربیان است. از آن‌ها برای کمک به دیگران در انتخاب مسیرهای زندگی‌شان و در راستای آنچه واقعاً برایشان مهم است استفاده کنید.

جستجوی ایکیگای، دلیل بودنمان و از خواب برخاستن هرروز صبحمان با شادی، احتمالاً همان کاری است که بسیاری از مردم آگاهانه یا ناآگاهانه از قبل هم انجام می‌داده‌اند. اگرچه برداشت‌های مختلفی از ایکیگای موجود است، می‌دانیم توافقی کلی وجود دارد که یافتن هدفی انگیزشی در زندگی منجر به رضایت و شادی بیشتر می‌شود.

برای دنبال‌کردن علایقمان، شکوفایی استعدادهایمان، کمک به دیگران و گذران زندگی، رانه‌های بنیادینی وجود دارد؛ اما همیشه مشخص نیست که این رانه‌ها چگونه هم‌راستا می‌شوند تا به زندگی رضایت‌بخش منتهی شوند. اینجاست که تفکر و خودآموزی به کمکمان می‌آید.

امیدواریم این مقاله باعث شود درباره‌ی ایکیگایتان فکر کنید و آن را یا با استفاده از نمودار ایکیگای یا به‌روش خودتان دنبال کنید. فراموش نکنید سه تمرین معنی و ارزش زندگی را به‌صورت رایگان بارگذاری کنید.

[1] Ikigai

[2] Michiko Kumano

[3] hedonia

[4] eudaimonia

[5] Cognitive–Behavioral Therapy

[6] Ken Mogi

[7] Flow

[8] Mihaly Csikszentmihalyi برای اطلاعات بیشتر در مورد این تحقیقات رجوع کنید به کتاب تجربه‌ی اوج، نشر شورآفرین، ترجمه‌ی رضا علوی.

[9] Zone

[10] Jiro Ono

[11] Michelin نظام بین‌المللی رتبه‌بندی رستوران‌ها

[12] Jiro Dreams of Sushi فیلمی مستند به‌کارگردانی دیوید گلب درباره‌ی جیرو اونو، سرآشپز85ساله‌ی سوشی

[13] Jane Goodall

[14] primatologist

[15] لوئیس سیمور بازت لیکی دیرین‌شناس، باستان‌شناس و مردم‌شناس بریتانیایی‌کنیایی متولد کنیا که به‌همراه همسرش ماری لیکی و بعدها فرزندانشان کشف‌های مهمی در فسیل‌های انسان انجام دادند.

[16] Surfers for Cetaceans

[17] What Is Flow in Psychology?

[18] Catherine Moore