سایت فرهنگی کانون خورشید یک سایت دیگر با وردپرس فارسی
فندق‌شکن، باله‌ای اثر چایکوفسکی
مترجم: کیانا کریم‌پور
فندق‌شکن، که به‌زبان روسی شِلکونشیک خوانده می‌شود، باله‌ای اثر پیوتر چایکوفسکی است. این اثر که آخرین کار از سه باله‌ی اوست، برای نخستین بار در دسامبر 1892 (آذرماه 1271) اجرا شد.
داستان فندق‌شکن اقتباسی آزاد از داستان تخیلیِ ای.تی.اِی. هافمن با عنوان «فندق‌شکن و موش‌شاه» است. این داستان درباره‌ی دخترکی است که با فندق‌شکنی دوست شده که در شب کریسمس زنده می‌شود و نبردی را علیه موش‌‌شاهِ پلید و اهریمنی به راه می‌اندازد. داستان هافمن سیاه‌تر و ناگوارتر از نسخه‌ای است که بر صحنه رفت. ماریوس پتیپا طراح رقص باله‌ی سلطنتی روسیه تصمیم گرفت از اقتباس ساده‌تری که الکساندر دومای پدر از داستان نوشته بود استفاده کند.
چایکوفسکی در فوریه‌ی 1891 (بهمن‌ماه 1269) کار را آغاز کرد و هنگامی که اندکی بعد در همان سال برای افتتاحیه‌ی تالارِ کارنگی به سفر آمریکا رفت، همچنان درگیر آن بود. او در مسیرِ سفرِ بازگشت به خانه به پاریس رسید، شهری که در آن با یک ساز جدید برخورد کرد: سِلِستا. سازی که صدای شفاف و ناقوس‌مانندش بسیار با حال‌وهوایِ قصه‌ی پریانیِ فندق‌شکن جور درمی‌آمد. در نت‌های اثیری سلستا، آوای پریِ آلوقندی به گوش چایکوفسکی می‌رسید. او بی‌درنگ به ناشرش نامه نوشت و درخواست کرد که این ساز برای اجرا فراهم شود.
گلچینی از فندق‌شکن نخستین بار به شکل سوئیت ارکسترال در مارس 1892 (اسفند 1270) اجرا شد. باله‌ی آن در دسامبر همان سال رونمایی شد و در تئاتر مارینسکی سنت‌پترزبورگ به شکل برنامه‌ای دوتایی همراه با اپرای تک‌پرده‌ایِ چایکوفسکی، «ایولانتا» بر صحنه رفت. چایکوفسکی، در نامه‌ای به یکی از دوستانش، نظرش را چنین بیان می‌کند: «ظاهراً اپرا لذت‌بخش است، اما باله نه واقعا؛ و در حقیقت، علی‌رغم تمام جلال و شکوهش، کمابیش ملال‌آور از آب درآمده است.» او این کار را خوار می‌شمرد و چنین توصیفش می‌کرد: «بی‌نهایت بدتر از زیبای خفته.» منظور او دومین باله از سه باله‌اش بود که نخستینشان دریاچه‌ی قو بود.
با وجود این، به نظر می‌رسد مسئولیت شکست تماماً متوجه آهنگ‌ساز نبوده است. پتیپا بیمار شده بود و طراحی رقص به دست دستیار کم‌استعدادتر او سرشته شد. از این گذشته، از طراحی صحنه و لباس نیز به‌شدت انتقاد شد و آن‌ها را بی‌سلیقه شمردند. از اجرای بالرینی که نقش پریِ آلوقندی را بازی می‌کرد هم بسیار ایراد گرفتند. روزنامه‌ها به چایکوفسکی بدوبیراه می‌گفتند و او زنده نماند تا موفقیت این قطعه را ببیند. علی‌رغم شکست اولیه، فندق‌شکن بیش از هر باله‌ی دیگری اجرا شده و به‌فراوانی برای آشنا کردن کودکان و نوجوانان با موسیقی کلاسیک به کار رفته است. از آن جایی که پرده‌ی نخست در مهمانی کریسمس می‌گذرد، این باله اغلب در زمان کریسمس اجرا می‌رود.
این مقاله ترجمه‌ای است از The Nutcracker
